YASAMANIN YETKİLERİNİN YARGI TARAFINDAN GASPI VE HAKİM SORUMLULUĞU

Av. Ender DEDEAĞAÇ 

Geçenlerde Genç Baro adlı internet sitesinde yer alan bir haber nedeni ile “hakimlerin sorumluluğuna ilişkin bilgilerimi bir kez daha gözden geçirmek ve bunu sizlerle paylaşmak gereğini hissettim.

Bilindiği gibi daha önce, bu blogda aynı konu ile ilgili ve başlıkları ile yayın tarihleri 30 Ekim 2012 (Yargının yargıcın sorumluluğu ya da Just/Tanrı Gözü ile Bakabilmek Sanatı), 25 Nisan 2011 (24 Mart 2011’de Ankara Barosunda yapılan hakimin sorumluluğu adlı sunum), 11 Şubat 2011 (6100 sayılı Torba Yasa ile Hakimlerin Hukuki sorumluluğuna ilişkin olarak getirilen yeni düzenlemeler), 11 Kasım 2010 (Haberal Kararı ve Yargıç sorumluluğu), 6 Haziran 2010 (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısında Hakimin Hukuki Sorumluluğu) olan yazılarımı sizlerle paylaşmıştım. Ancak genç baro adlı sitedeki haber ve bu haberle ilgili olarak Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 14.11.2012 gün ve 2012/11-551 E 2012/783 K sayılı kararı tartışılması gereken bir konuyu gündeme getirdiği için bir kez daha sizlerin vaktini alma cesaretini gösterdim.

Habere göre “….davaya konu olay İzmir … Sulh Hukuk Mahkemesi’nin karşılıksız çek davasında verdiği bir kararla ilgili yaşandı. Hakim …. 10 günlük yasal sürede banka şubesine ibraz edilmeyen 1.500 TL lik çekle ilgili iki yıl sonra açılan davada ihtiyati haciz kararı verdi. İcra dairesi vasıtasıyla iş adamı ……nın hesaplarına haciz ve bloke konuldu. Haciz yazıları gönderildikten sonra olaydan haberdar olan çekin keşidecisi, karara itiraz etti. Hakim daha önce verdiği ihtiyati haciz kararının  haksız olduğunu kabul ederek kaldırılmasına hükmetti.”

Bu olayı takiben açılan davaya, Yargıtay 11 Hukuk Dairesi HMK 47/1 maddesi gereği ilk derece mahkemesi sıfatı ile bakmış ve davanın reddine karar vermiştir. Dairenin kararı kanun yolu incelemesi nedeni ile Hukuk Genel Kurulu’na sunulmuş ve Hukuk Genel Kurulu bu kararı onamıştır. Karar için karar düzeltmeye başvurulup vurulmadığı tarafımızdan öğrenilememiştir.

Kanun yoluna başvurularda onama kararlarında, yasaya aykırı da olsa, alışkanlık haline gelen, formül onama bu kararda uygulanmamış ve açık bir şekilde gerekçeye yer verilmiştir.

Genel Kurul kararından anlaşıldığı kadarıyla 11. HD.’nin gerekçesiyle genel kurulun gerekçesi aynıdır. Gerekçede yer alan temel öğelerden bir tanesi söz konusu tazminat davasına konu ihtiyati haciz kararı nedeniyle davacı tacirin herhangi bir zararı doğmamış ya da kanıtlanamamıştır. Bu husus tüm tazminat davalarının temel öğesidir. Eğer ortada bir zarar söz konusu değilse yada zarar var ise buna rağmen, zarar ile davalı arasında bir illiyet bağı kurulamıyorsa tazminata hükmetmek mümkün olmayacaktır. Somut olayımızda da zarar oluşmamış ya da kanıtlanamamıştır. Hüküm kuran hakim açısından ikisi arasında fark yoktur. Bu unsurun noksanlığı davanın reddi için yeterli olmaktadır.

Bu davada yukarıda da söylediğimiz gibi zararın olmaması ya da kanıtlanamaması davanın reddi için yeterli olmasına rağmen bununla yetinmemiş,11 HD ve YHGK “karar veren hakimin açık ve ağır kusurundan söz etmenin mümkün olmadığı” işbu davada davanın reddi gerekeceğini de gerekçesinde belirtmiştir. Hakimin sorumluluğu temelde HMK 46 ve devamı maddelerinde incelenmiştir. Her ne kadar hakimler savcılar kanununun 93-a maddesinde hakimlerin sorumluluğuna ilişkin hükümler yer alıyorsa da söz konusu hakimler ve savcılar kanununda yer alan hükümler tazminatı doğuracak unsurları hükme bağlamamaktadır. Bu konuda hüküm sadece HMK 46. maddesinde yer almaktadır. Söz konusu 46. maddeyi incelediğimizde hakimlerin sorumluluğunun 46/1 de gösterilen 6 bentten 1’inin ihlali ile mümkün olacağının hüküm altına alındığını görmekteyiz. Eğer tazminata konu olay burada yazılanlardan herhangi birinin kapsamında yer almıyorsa hakimin hukuki sorumluluğundan söz etmek ve tazminata hükmetmek söz konusu olmayacaktır.

Söz konusu maddenin incelenmesinde altı bendin herhangi birinde “açık ve ağır kusur” ifadesinin yer almadığı görülmektedir. Zaten hukuk sistemimizde açık kusur diye bir kavram da yoktur. Bu nedenlerle bu ifadenin Daire ve HGK kararında yer almasına tarafımızca bir anlam verilememiştir.

Hukuk sistemimiz kusura dayalı sorumluluktan yanadır. Zaman zaman bazı sorumluluk türlerinde hafif kusurun değerlendirilmeyeceği ya da hafif kusuru ortadan kaldıracak nitelikte anlaşma yapılmasına olanak veren hükümler bulunmaktadır. Bunun dışında kusurun hafif orta ya da ağır olması tazminatın doğması açısından bir önem taşımamaktadır. Kanımıza göre karşı taraf kusurunun varlığı bile tazminat hükümlüsüne ait olarak kusurun hafif ya da ağır olması nitelendirilmesi yapılmasını gerektirmemektedir. Karşı taraf kusuru varsa buna ilişkin hüküm uygulanmaktadır.

Kanımızca böylesi bir hükmün daire kararında ve HGK kararında yer almış olması hakime karşı açılma olasılığı bulunan tazminat davalarının sınırını daraltmayı amaçlamaktadır. Ancak unutulmaması gerekli husus yargının yasamaya ait yetkileri kullanamayacağıdır. Eğer böylesi bir kullanma söz konusu olmuşsa bu yetki gaspını oluşturur ve hukuken geçerli bir sonuç doğurmaz. Burada açık ve ağır kusur sözcüğünün kullanılmış olması MK 1 de hakime tanınan yasa koyucu rolünün yerine getirilmesi anlamına da gelmez. Çünkü ortada bir hukuk boşluğu söz konusu değildir. bu nedenle birinci derece mahkemesi sıfatıyla hareket eden 11. Hukuk Dairesi MK 1 den istifade ederek yasa koyucu gibi yeni bir hüküm oluşturamaz.

Kanımızca bu davranışın bir benzeri daha önce de Yargıtay üyelerinin sorumluluğu konusunda yasada olmayan bir şekilde yüce divan tarafından yargılanarak suçlu bulunmuş olmanın tazminat istemenin ön koşulu olduğu yönünde alınan Yargıtay kararında da görülmüştür. Hatta önceden Yargıtay kararı olarak kullanılan bu ön koşul sonradan yasa maddesi haline getirilerek neredeyse Yargıtay üyelerinin sorumsuzluğu şeklinde bir uygulamaya olanak sağlanmıştır. Kişisel korkumuz aynı düşüncenin bu kez tüm hakim, savcı ,bakanlık müfettişi, HSYK müfettişi ,polis şefi için de uygulanır hale getirilmek istemidir. Yasaya aykırı bu istem kanımızca hiçbir hukuki sonuç doğurmayacaktır. Ancak Yargıtay tarafından tazminata ilişkin davanın reddedilmiş olması fiili bir karar olarak ortaya çıkmış olsa bile buna kimsenin itiraz etmeyeceği hukuken geçerli bir karar olarak kabul edeceğini düşünmemiz bizi daha çok endişelendirmektedir.

Kararın gerekçesi incelendiğinde somut olayda ihtiyati hacze yol açan çekin hatalı olarak değerlendirildiği kabul edilmektedir ancak bu hatanın hakime yüklenebilecek açık ve ağır kusur oluşturmayacağı söylenmektedir. İbraz süresi içinde ibraz edilmeyen bir çekin hele hele iki yıl sonra işleme konulmuş olmasını fark etmemiş olmak ihtiyati haciz isteyen kişinin ETTK 720 doğrultusunda herhangi bir başvuru hakkının olmadığını görememek HMK 46/1-c’nin uygulanmasını gerektireceği kanısındayız. TTK 720’nin çok sık uygulandığı ve maddenin yazılımındaki ifadelerin tereddüde yer vermeyeceği kadar açık olduğu  hukuk fakültesinde kıymetli evrak hukuku dersinin başlanıcında anlatıldığı göz önünde bulundurulursa bu kanımızın haklılığı anlaşılacaktır.

Kararın gerekçesinden hatalı kararlardan ötürü devlet aleyhine tazminat davası açabilmenin zorlaştırılmak istendiği anlaşılmaktadır. Çünkü kararda “arzu edilmese de hatalı hukuksal değerlendirmeye dayalı olarak karar verilmesi halinin hakimlerin hukuksal sorumluluğuna yol açmayacağı aksini düşünmenin her hatalı karardan ötürü devlet aleyhine tazminat davası açılabileceğinin kabulü anlamına gelebileceği…” cümleleriyle ifade edilmiştir. Bu yoruma katılmak mümkün değildir. Üstelik böylesi bir yorum geliştirilecek ise, BK’da yer alan istihdam edenin sorumluluğu ve de devlet memurları kanununda yer alan memurun tazminata konu eyleminden ötürü devletin sorumluluğuna ilişkin kurallarda da ağır kusura yer vermek gerekecektir. Aksine davranış eşitliği bozacak ve devlet korumacılığı belki de yargıç korumacılığına yol açacaktır. Üstelik bu düşüncenin gerekçede belirtildiği gibi “yasa koyucu tarafından istenen bir hal olmadığının” kanı olarak belirtilmesinin kaynağı da tarafımızdan bulunamamıştır. Bu nedenle kişisel kanımıza göre bu yorum Daire ve Hukuk Genel Kurulunu oluşturan hakim arkadaşlara aittir.

Hâkimlerin rahat karar verebilmeleri için vermiş olduğu kararlardan ötürü, yarınlarından endişe duymalarına neden olacak hükümlerin yasalarda yer almaması gerekir. Bu ilke hukukla uğraşan herkes tarafından kabul edilen bir ilkedir. O yüzden HMK 46. maddesi ve onun karşılığı olan HUMK m. 573: maddesi sorumluluk hallerini sınırlamıştır. Gene aynı düşünce ile ve de hatalı kararlardan ötürü vatandaşı uğradığı zararlardan korumak amacıyla HMK, HUMK’tan farklı bir sistem benimsemiş, birinci derece sorumlu olarak hazineyi göstermiştir. Bununla da yetinmeyen kanun koyucu devletin ödemiş olduğu tazminattan ötürü hakime rücu davası açabilmesi için bir yıllık zaman sınırı ve hakimin ceza davasından ötürü mahkum olmuş olması şartını aranmıştır. (Hakimler ve Savcılar Kanunum. 93-A)

Kişisel kanımıza göre getirilen bu teminatların yanı sıra rücu davası açma kararının hazine adına maliye bakanlığına bırakılması yerine hakim, avukat ve akademisyenlerden oluşan ve seçimle gelen bir heyete bırakılması, ödemelerin ise hazineden değil bütçeden ayrılmış ve bu heyet tarafından serbestçe kullanılabilen bir fon yoluyla yapılabilmesi, daha doğru olur düşüncesinde olduğumuzu bir kez daha hatırlatmakta yarar görmekteyiz.

Bilindiği gibi, hakimlere karşı açılmış tazminat davalarına hakimler bakmaktadır. Bu davalara bakan hakimler, ne kadar objektif olurlarsa olsunlar şuur altında yer eden mesleklerini ve meslektaşlarını koruma duygusu ile hareket edeceklerdir. Bu kaçınılmazdır. Böylesi bir korumaya da sahip olan hakimlerin, kendilerine karşı açılması olası davalarda yasalarla bağdaşır ve yasamanın yetkilerini gasp etmeyen kararlar vermesini beklemek de egemenliğin gerçek sahibi olan vatandaşların hakkıdır diye düşünmekteyiz. Aksine davranış, iktidar partisi liderinin “bu yargıçlar beni yargılayamaz” yada muhalefet partisinin ikinci adamlarından birinin “eylemlerimizden değil ama yargıçların değerlendirmelerindeki hatalardan korkuyoruz” şeklindeki beyanları ile kamuya açıkladıkları, yargıya olan güvensizliklerinin bireylere de yansıması olacaktır ki bundan yargı zarar görecektir.

Yargının hakim kanadının hatalarından ötürü oluşan bu zarar hiç bir kusurumuz olmadığı halde yargının savunma kanadını oluşturan bizleri de rahatsız edecektir. Kısaca ceremenin bir kısmını biz meslek ve gündelik yaşamımızda çekeceğiz. Böylesi bir tutuma kimsenin hakkı olmadığını düşünmekteyiz.

Yargının en saygın kurum olmasının tek amacımız olduğunu bir kez daha duyurarak.

ANONİM ŞİRKETLERDE, KURULUŞTA VE ARTIRIMDA SERMAYE

Av. ENDER DEDEAĞAÇ


TTK 329. maddesine baktığımızda anonim şirketin tanımının “Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu olan şirkettir.” Şeklinde yer aldığını görmekteyiz. Aynı maddenin ikinci fıkrası ise pay sahiplerinin şirkete karşı sorumluluklarının sermaye payları ile sınırlı olduğunu hükme bağlamıştır. Yasanın 329/1 maddesinde yer alan bu tanım ve değerlendirmeye, YTTK 124. maddesinin hükmü gereği “Sermaye şirketi kavramını” eklemekte de yarar vardır. Buraya kadar yapılan açıklamalardan yararlanarak anonim şirketin tanımını, anonim şirket sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan borçlarından dolayı yalnız mal varlığı ile sorumlu olup, ortaklarının şirkete karşı sorumlulukları, koydukları sermaye ile sınırlandırılan sermaye şirketidir, şeklinde yapabileceğimizi düşünmekteyiz. Buraya kadar yapılan açıklamalardan anlaşılabileceği gibi anonim şirketin kuruluşunda ana unsur sermayedir.
YTTK’nın 127. maddesi bir anlamda ETTK 139. maddesinin tekrarı niteliğindedir. Söz konusu her iki maddede de ticaret şirketlerinde nelerin sermaye olabileceği hüküm altına alınmıştır. YTTK 127/1’e göre “ Kanunda aksine hüküm olmadıkça ticaret şirketlerine sermaye olarak;
a) Para, alacak, kıymetli evrak ve sermaye şirketlerine ait paylar,
b) Fikrî mülkiyet hakları,
c) Taşınırlar ve her çeşit taşınmaz,
d) Taşınır ve taşınmazların faydalanma ve kullanma hakları,
e) Kişisel emek,
f) Ticari itibar,
g) Ticari işletmeler,
h) Haklı olarak kullanılan devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar ve işaretler gibi değerler,
i) Maden ruhsatnameleri ve bunun gibi ekonomik değeri olan diğer haklar,
j) Devrolunabilen ve nakden değerlendirilebilen her türlü değer,
konabilir.”
Gerek EETK gerekse YTTK’da kişisel emeğin genel anlamıyla sermaye olarak konulabileceği belirtilmiş ise de YTTK’nın 342. maddesinde “Hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacaklar sermaye olamaz.” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm, YTTK 127. maddesiyle aksine hükmü oluşturmakta ve hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacaklar anonim şirketlerde sermaye olarak kabul edilmemektedir. ETTK’da böylesi bir hüküm olmamasına rağmen, söz konusu dönemde de emek anonim şirketlerde sermaye olarak kabul edilmemekte idi. Çünkü kişisel emeğin şirkete devri ve bunun üçüncü kişiler tarafından haczi kabil değildir. Bu açıdan eski yasa ile yeni yasa arasındaki tek fark yeni yasada emeğin sermaye olarak kabul edilmeyeceğinin açıkça hükme bağlanmış olmasıdır.
Burada söz konusu edilen ticari itibar, ortaklardan her hangi birinin ticari itibarıdır. Buna karşılık her hangi bir ticaret şirketinin, tamamının yada hisselerinin bir kısmının sermaye olarak konulması düşünüldüğünde, bu şirkete ait öz varlık hesabında yer alan peştamaliye/ticari itibar/pazar payı yani ticari itibarı YTTK 127/1-f’de belirtildiği gibi bu kapsamın dışındadır.
YTTK’ya göre, nakit sermaye ve ayni sermaye ayrımı yapılmaktadır. Yasada yer alan bu ayrımın yanı sıra yine yasamıza göre şirketin iç kaynaklarından karşılanmış sermayenin de varlığını görmekteyiz. YTTK’nın 462/1 maddesine göre “Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları ve mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan artırılabilir.” Nakdi sermaye ve ayın sermaye şirketin kuruluşunda ve sermaye artırımlarında değerlendirilen sermaye türleri olmasına rağmen iç kaynaklardan temin edilen sermaye yapısı gereği ancak sermaye artırımlarında kullanılabilir.
Sermaye artırımı yapılabilmesi için YTTK 456/1 hükmü gereği daha önceki sermayenin ödenmiş olması gerekmektedir. Ancak söz konusu madde, iki istisna getirmiştir. Bunlardan biri maddenin ilk cümlesinde yer alan sermayenin iç kaynaklardan karşılanması halidir. Diğeri ise, ödenmeyen sermayenin, sermayenin tutarı içinde önemsenmeyecek bir değerde olması halidir. Yasa koyucu önemsenmeyecek miktarın ne olduğunu hükme bağlamamış bunu öncelikle, şirket yönetiminin takdirine bırakmıştır Ancak, şirket yönetiminin önemsiz bulduğu oran yada değer tescil ile görevli ticaret sicil müdürlüğünce önemli görülebilinir ve talep ret edilebilinir. Bu durumda, kanımızca, olay YTTK nın 34. maddesi doğrultusunda yargıya intikal edecek ve çözüm sağlanacaktır. Ancak, madde metninde yer alan iç kaynaklardan karşılanmak üzere sermaye artırımı yapıldığında ödemenin gerçekleşip gerçekleşmediği konusunu incelemekte ne yarar gördüğünü anlamamız mümkün olmamıştır. Çünkü iç kaynaklardan sermaye artırımında, artırılan sermaye zaten ilk günden beri şirketin bünyesindedir. Sermaye artırımı işlemlerinden sonra yapılacak olan tek şey kayden düzeltmedir.
Nakdi sermaye isminden de belli olduğu gibi nakden getirilen diğer bir anlatımla cash para olarak şirkete verilen sermaye türüdür. Eğer gerek kuruluşta gerekse sermaye artırımında nakit sermaye konulmuş ise 344/1 gereğince nakden taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az %25’inin tescilden önce ödenmesi gerekir. Yine aynı madde gereğince geri kalan bölümün 24 ay içinde ödenmesi şartı söz konusudur. Burada unutulmaması gereken husus 344/1’in son cümlesinde yer alan hükümdür. Eğer paylar itibari değerlerinden degilde primli olarak çıkarılıyorsa, bu hüküm gereğince “Payları çıkarma primlerinin tamamı tescilden önce ödenir.
Yasa gereği ödenmesi şart koşulan %25’in ödeme yeri ise 345/1 maddesinde düzenlenmiştir. Bu ödeme banka ile yapılır. Banka bu ödeme karşılığında ticaret siciline yöneltilecek bir banka mektubu düzenler. Şirket tüzel kişilik kazandıktan sonra ticaret sicil müdürlüğü şirketin tüzel kişilik kazandığını bankaya bildirir. Banka da bu parayı şirkete öder. Yasa koyucu ödemenin sadece şirkete olacağını hüküm altına almıştır. Her ne kadar gerekçede sadece şirkete ödenmesinin neden hükme esas alındığı belirtilmemişse de geçmişte yaşanan banka bloke mektuplarının aynı bankadan temin edilmiş şahıs kredileri ile verildiği bu nedenle blokenin çözülmesine ilişkin yazı geldiğinde paranın banka şubesinden çıkartılmadan kayden kredi alan şahsın hesabına döndürüldüğü bu işlemi takiben de kredinin kapatıldığı pek çok kişi tarafından bilinen bir gerçektir. Böylece şirketler ödenmiş sermaye yerine ortaklar cari hesabında yer alan ortak borçlarıyla sermayelendirilmiş olmaktadır. Kanımızca YTTK da yer alan böylesi bir hükümle belirli oranda da olsa fiktif sermaye diyebileceğimiz durumun önüne geçilmiştir.
Nakden taahhüt edilen sermayenin en az %25’i kuruluş aşamasında ya da sermaye artırımında ödendiğinden ötürü geriye kalan %75’in ne zaman ve hangi koşullarla ödeneceği 339/1-c maddesi doğrultusunda; kuruluş aşamasında esas sözleşmede, sermaye arıtımı aşaması ise yeni düzenlenen madde metni (madde tadil tasarısı) metninde gösterilmesi zorunludur. Geçmiş dönemdeki uygulamalarımızda yargısal ve bilimsel görüşler doğrultusunda geriye kalan paranın ne kadarının hangi tarihte ödeneceğini bazen madde metnine açıkça yazar bazen ise bunu yönetim kurulunun yetkisine bırakırdık. YTTK ile beraber yönetim kurulunun yetkisine bırakılan uygulamanın devam edip etmeyeceği konusunda bir şey söylemek için vakit erkendir. He ne kadar ETTK 279/3 maddesi hükmü ile nerdeyse birebir aynı olan 339/1-c maddesi bu uygulamanın devam edeceği çağrışımını yapmakta ise de kanımızca bundan vazgeçilmesi gerekmektedir. Çünkü, söz konusu taahhüt edilmiş olan  sermayenin ödenmesi şirketin işlerliği açısından ne kadar önemli ise şirket tüzel kişiliğinden alacağı olan kamu ve özel kişiler açısından da o kadar önemlidir. Söz konusu tarihler belirgin halde esas sözleşmede ya da değiştirilen madde metninde yer almış ise alacaklılar bu tarihte ödemenin gerçekleşmemiş olması halinde icra iflas kanunu 89 yoluyla ya da diğer olanaklarla bu alacağı şirket adına talep etmek hakkına sahiptir. Ortak da bu tarihi bilerek gereken hazırlığını yapacaktır.
YTTK 342 maddesinde, anonim şirketlerde, aynı sermayenin nelerden oluşabileceğinin hüküm altına alındığını görmekteyiz. Bu maddenin 1 fıkrası nelerin ayni sermaye olabileceğini ve nelerin olamayacağını belirtirken 2. fıkrası ise bu fıkra hükmü ile birlikte YTTK nın 128. madde hükmünün uygulanması gerektiğini hüküm altına almaktadır. Hepsini birlikte yorumladığımızda, YTTK nın 128 maddesinde sayılan ve nakit ile hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacaklar dışında kalan ayrıca üzerlerinde sınırlı bir ayni hak, haciz ve tedbir bulunmayan, nakden değerlendirilebilen ve devrolunabilen, fikri mülkiyet hakları ile sanal ortamlar da dahil, mal varlığı unsurları ayni sermaye olarak değerlendirilir ve bunlar sermaye olarak konabilir sonucuna ulaşmaktayız.
Ayni sermayenin hangi mal varlığı unsurlarından oluştuğunu hükme bağlayan YTTK 342 maddesini takip eden 343.madde ayni sermayeye nasıl değer biçileceğini çözüme kavuşturucu hüküm içermektedir. Bu maddeye göre, ayın sermayeye değer biçme, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesince yapılacaktır. Bu hüküm önceleri tereddüde yol açmış ise de YTTK da yapılan değişiklik ile ticari konulardaki çekişmesiz yargı işlemlerinin asliye ticaret mahkemelerince yapılacağına ilişkin değişiklik bu tereddüdü ortadan kaldırmıştır.
YTTK 343. maddesine göre, mahkeme tarafından atanan bilirkişiler “…değerleme raporlarında, uygulanan değerleme yönteminin somut olayın özellikleri bakımından herkes için en adil ve uygun seçim olduğu, sermaye olarak konulan alacakların gerçekliğinin, geçerliğinin ve 342 nci maddeye uygunluğunun belirlendiği, tahsil edilebilirlikleri ile tam değerleri; ayni olarak konulan her varlık karşılığında tahsis edilmesi gerekli pay miktarı ile Türk Lirası karşılığı, tatmin edici gerekçelerle ve hesap verme ilkesinin icaplarına göre…” raporlarında açıklamak zorundadır.
Söz konusu madde, kuruluş aşamasındaki ayni sermayeye değer biçme ilkesini hükme bağladığından ötürü, maddenin son cümlesinde, “Bu rapora kurucular, işlem denetçisi ve menfaat sahipleri itiraz edebilir. Mahkemenin onayladığı bilirkişi kararı kesindir.” Hükmü yer almaktadır. YTTK da yapılan değişiklik ile işlem denetçisi uygulamasına son verildiğinden ötürü, işlem denetçisine ilişkin hükmü görmezden gelmek zorunda olmamıza rağmen, burada yer alan menfaat sahiplerinden kimleri anlamamız gerektiğini, gerekçeyi ve YTTK 589 vd maddelerini de değerlendirmiş olmamıza rağmen çözemediğimizi belirtmek isteriz.
YTTK 337/1 nci maddesine göre “Pay taahhüt edip esas sözleşmeyi imzalayan gerçek ve tüzel kişiler kurucudur.” Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre “Kurucular, birinci fıkrada yazılı işlemi, üçüncü bir kişinin hesabına yaptıkları takdirde bu kişide kuruluştan doğan sorumluluk bakımından kurucu sayılır.” Kurucuların hukuki ve cezai sorumlulukları YTTK 549 vd maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hükümlerin uygulanması açısından, kurucu sayılanlar YTTK 337/2 son cümlede yer alan “Söz konusu üçüncü kişi, kendisi hesabına iş gören kimsenin bildiği veya bilmesi gereken bir hususu kendisinin bilmediğini ileri süremez.” Hükmü gereğince sorumlu tutulurlar.
Şirketin kuruluş aşamasında, ayni sermayede oluşan zarar verici eylemlerden ötürü YTTK 553 nci maddesi ile kuruculara yüklenen sorumluluk, aynı madde gereğince şirketin sermaye artırımında şirketin yönetim kuruluna yüklenmiştir. Ayrıca YTTK 590/1 maddesinde yer alan, esas sermayenin artırılmasında, şirketin kuruluşu hakkındaki hükümlerden yararlanılır hükmünden istifade ederek, mahkeme tarafından atanan bilirkişilerin hazırladığı rapora sermaye artırımı aşamasında itiraz etmek hakkının kişisel kanı olarak yöneticilerde olduğunu kabul etmekteyiz.
Bilirkişi raporunun kuruluş aşamasında kuruculara sermaye artırımı aşamasında ise yönetim kuruluna tebliğ edilmiş olması gerektiğini düşünmekteyiz. Aksi takdirde, YTTK 343 ncü maddesinde belirtilen itiraza olanak verilmeyecektir. Yasada, tebliğe ilişkin bir hüküm olmadığı gibi tebliğden sonraki itiraz için tanınan süre de belirtilmemiştir. Bu rapor, bilirkişi raporu olarak kabul edildiğine göre, HMK da yer alan bilirkişi seçimine, bilirkişinin reddine ve çekilmesine ilişkin kuralların yanı sıra bilirkişi raporuna itiraza ilişkin kuralların da uygulanması gerektiğini düşünmekteyiz. Gene bizim kanımıza göre, HMK da yer alan bilirkişinin sorumluluğuna ilişkin kuralların bu nedenle seçilen bilirkişiler için de uygulanması gerekmektedir.
Maddeden anladığımız kadarıyla, bu rapor, itiraza ilişkin sürelerin geçmesi ve/veya itirazların mahkemece değerlendirilmesinden sonra, mahkeme tarafından onaylanarak kesin hale gelecektir.
Söz konusu onaylanmış rapor YTTK nın 336/1 maddesinde sayılan diğer belgelerle birlikte “kuruluş belgesi” olarak kabul edilir ve bunun bir örneği şirketin ticaret sicilinde bulunan sicil dosyasına konulur bir örneği ise şirket tarafından beş yıl süre ile saklanır.
Eğer bir taşınmaz sermaye olarak konacak ise, YTTK 128/2 maddesi gereği bilirkişi tarafından belirlenen değer ile tapuya şerh verildiğinde, ayni sermaye olarak kabul edilir. YTTK 128/3 üncü maddesine göre, taşınmazın sermaye olarak kabul edilmesi için, şirket sözleşmesi yeterlidir. Ayrıca resmi işleme gerek yoktur. Ancak, şirketin malik sıfatıyla doğrudan tasarruf edebilmesi için, YTTK 128/ 4 üncü maddesi gereği tapu siciline tescil gerekmektedir. Tescil istemi YTTK 128/6 maddesi gereği, şirketin tek taraflı istemde bulunabilme hakkının yanı sıra, ticaret sicil müdürü tarafından resen ve derhal yapılmalıdır. Kanımızca, taşınır için hüküm altına alınan bu kurallar YTTK 128/3 hükmü gereği taşınmaz üzerindeki ayni haklar içinde geçerli olmalıdır.
Fikri mülkiyet hakları ile diğer ayni değerlerin sermaye olarak kabulü için de özel siciline YTTK 128/2 hükmü gereği kaydedilmesi şarttır. Bunlar için de YTTK 128/6 maddesi gereği ticaret sicil müdürü resen ve hemen tescil işlemini yaptırmakla yükümlü olduğu gibi, şirketin tek taraflı talep hakkı da bulunmaktadır. Ancak burada taşınmazlarla ilgili olarak hükmedildiği gibi açıkça resmi şekil aranmaz kuralına yer verilmemiştir. Kanımızca, aynı kuralın burada da geçerli olması gerekir. Aksi takdirde MK 1 doğrultusunda ilk derece mahkemesi tarafından yasa yaratılarak bu eksiklik giderilir. Unutmamak gerekir ki Yargıtay’ın MK 1 maddesi gereği ne yasa yaratmaya nede yerel mahkeme hakimi tarafından yaratılan yasayı denetlemeye yetkisi yoktur.
YTTK 128 maddesinde ticaret siciline ne zaman başvurulacağı belirtilmemiş ise de bunun şirketin tescil ve ilanından sonra olması gerektiği halin icabından açıkça anlaşılmaktadır. Çünkü, şirket ancak, tescil ve ilanla tüzel kişilik kazanmış olmakta ve bu tarihten itibaren hak ve borçlara ehil hale gelmektedir.
Taşınırların sermaye olarak kabul edilebilmesi için YTTK 128/2 inci maddesi gereği güvenilir bir kişiye tevdi edilmesi gerekmektedir. Yasa koyucu güvenilir kişinin kim olabileceğini tanımlamamış bu hususun saptanmasını uygulamaya bırakmıştır. Şirketin tüzel kişilik kazanması ile şirket bunlar üzerinde YTTK 128/4 maddesi gereği malik sıfatıyla hareket edebilir.
Görüldüğü gibi, ayın olarak konulan sermayenin mülkiyetinin şirkete geçmesi için şirketin tescil ve ilanı koşulu aranmıştır. Şirketin kuruluş aşamasını düzenleyen bu kuralların benzerlerinin şirketin sermaye artırımı işlemlerine uygulanabilmesi için YTTK da açık bir hüküm bulamadığımızı öncelikle belirtmekte yarar bulunmaktadır. Ancak, YTTK 590/1 maddesinde yer alan hüküm nedeni ile kanımızca, kuruluşta şirketin tescil ve ilanı olarak kabul ettiğimiz tüm hususlar, sermaye artırımında, madde tadil metninin tescil ve ilanı olarak kabul edilmelidir.
Kuruluş aşamasında, kimin ne kadar ve hangi tür sermaye koyacağı bilindiğinden ötürü, işlem akışı sermaye taahhüdü yoluyla sermaye artırımına göre daha sadedir. Kuruluş aşamasında neler yapılması gerektiğini sıralarsak
A / Önce yapılan kararlaştırma doğrultusunda, kimin ne kadar nakdi kimin ne kadar ayni sermaye koyacağının saptaması yapılmalıdır. Eğer burada bir ön anlaşma yapılmakta ise, bu ön anlaşmanın gerçek anlaşmanın tabi olduğu şekil şartlarına uygun olarak yapılması kuralı gereğince yazılı olmasına ve imzasının noter tarafından tasdik edilmesine dikkat edilmelidir
B / Eğer ayni sermaye varsa, bu ayni sermaye için değer biçimi gerçekleştirilmeli ve değer biçiminin kesinleşmesi beklenmelidir.
C / Üçüncü aşamada sermaye maddesi, YTTK 339/2.c,d ve e maddelerinde belirlenen hususları içerecek şekilde açıklıkla kaleme alınmalıdır.
D /  Bu aşamada nakit sermaye için gerek ilk apeli gerekse sonraki apelleri kapsayacak şekilde iştirak taahhütnameleri düzenlenmelidir. Bize göre YTTK 408/2.a da yer alan hüküm nedeni ile sözleşmenin hazırlanması ve değiştirilmesi genel kurulun devredilmesi mümkün olmayan yetkilerindendir.
E / Esas sözleşmenin imzaları ve YTTK 341/1 de emredilen şekilde “Esas sözleşmeyi oluşturan payların tamamının, kurucular tarafından esas sözleşmede taahhüt olunduğu şerhini de  içerecek şekilde, noter tasdiki yapılmalı
F /  İlk ödenmesi gereken nakdi sermaye yasada belirtilen şekilde bankaya yatırılmalı ve bunun karşılığında ticaret sicil müdürlüğüne verilmesi gereken yazı alınmalıdır.
G / Diğer maddelere ilişkin çalışmalar tamamlandıktan sonra örneğin YTTK 349. maddesi doğrultusunda hazırlanması gereken kurucular beyanı hazırlanarak, YTTK 333/1 maddesi doğrultusunda bakanlığın iznine gerek varsa bu tamamlanarak yoksa doğrudan doğruya ticaret sicil müdürlüğüne sunulmalıdır.
Eğer nakdi sermayenin bankaya yatırılacak olan kısmı bankaya yatırıldıktan sonra şirketin kuruluşu gerçekleşmez yani tüzel kişilik kazanamaz ise, bankaya yatan paranın geri alınabilmesi için YTTK 345/2 madde hükmüne göre, YTTK 345/1 de sözü edilen noter onayından üç ay geçmesi ve bu konuda ticaret sicil müdürlüğünce bankaya hitaben bir yazının verilmiş olması gerekir  Banka bu işlemden sonra parayı sahiplerine yani sermaye payını yatıran ortağın bizzat kendisine verir.
Eğer, sermaye artırımı işlemi yapılacak ise; bunun değişik yolları olduğunu önce belirtmek isteriz. Bunlar taahhüt yol ile sermaye artırımı, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımıdır. Biz bu aşamada taahhüt yolu ile sermaye artırımını inceleyeceğiz.
1 / Öncelikle sermaye artırımının gerekli olduğunun yönetim kurulunca, somut verilere dayalı olarak saptanması gerekmektedir. Bu aşamada, eğer sermaye artırımında ayni sermaye varsa bunun değerlendirilmesi işlemleri de tamamlanmalıdır.
2 / Sermaye artırımına gereksinim olduğuna ve sermayenin hangi kaynaklardan karşılanacağına dair yönetim kurulu kararı alınmalı ve bu kararla birlikte bakanlığa ve/veya genel kurula sunulacak olan madde tadil tasarısı hazırlanmalıdır.
3 /  YTTK 333/1 hükmü gereği sermaye artırımı bakanlık onayına sunulacak ise sunulmalı ve onanması için gereken çalışma yapılmalıdır, aksi takdirde sunulmadan yönetim kurulu kararına dayalı olarak genel kurul için çağrı yapılmalıdır. Yapılacak çağrıda sermaye artırımına ilişkin madde değişikliği mutlaka yer almalıdır. Sadece nakde dayalı sermaye artırımlarında, madde tadil metni yazmak kolay olmakla birlikte ayni sermayeyi kapsayan sermaye artışlarında bu yazılım zorlaşmaktadır. Çünkü YTTK 339. Maddesi hükmü gereği, sermayenin nasıl oluştuğu, gerçeği yansıtıp yansıtmadığı, kimin tarafından taahhüt edildiği, hangi tarihlerde ödeneceği ve benzeri bilgiler bu madde metninde bulunmalıdır.
Genel kurula sunulan metinin daha sonra değiştirilmesi daha doğrusu genel kurul kararı doğrultusunda yeniden düzeleme olanağı bulunmakla birlikte bu bile yeterli kolaylığı sağlayamayacaktır. Öncelikle belirtmek gerekir ki genel kurul yeni bir madde metni yapılması doğrultusunda karar alırsa örneğin ayın sermaye yerine nakit sermaye konulmasına karar verirse madde metni yeniden yazılacaktır. Şirketin yapısı gereği madde değişikliği bakanlığa sunulması gereken şirket ise, bu sunuş yapılacak yoksa sadece yönetim kurulu kararının değiştirilmesi ile yetinilecektir.
Elbette, yönetim kurulunca hazırlanan ve gerektiğinde bakanlıkça tasdik edilmiş olan metnin değiştirilmesi yönünde oluşan genel kurul kararının özellikle bakanlık tarafından yada yönetim kurulunca kabul görmemesi söz konusu olabilecektir. Böylesi bir durumun varlığında usulüne uygun şekilde bu kararların iptali içn gereken davaların açılması gerektiğini düşünmekteyiz.
4 / Bu aşamadan sonra, aynen kuruluşta olduğu gibi YTTK 341. maddesi doğrultusunda noter onayı alınmalıdır. Kanımızca, alınan bu onay aşamasında da söz konusu madde gereği madde tadili ile sağlanan sermaye artırımı için gereken taahhüdün gerçekleştiğine dair şerh de bulunmalıdır. Ancak bu şerhin verilebilmesi için, en azından iştirak taahhütlerin noterce kontrol edilmesi veya kontrol edildiğini belirten bir başka kişi yada kuruluşun beyanının bulunması gerekmektedir. Eğer iştirak taahhütleri noterce kontrol edilecek ise bunların altında ki imzaların ya huzurda atılması yada bizzat getirilerek dışarıda atılan imzanın onayı gerekmektedir. Elbette iştirak taahhüdünde bulunmaya yetki veren bir vekalet de bu işlemin yapılması için yeterli olacaktır
5 / YTTK 459. maddede hükme bağlanan  İştirak taahhüdünde bulunabilmek için YTTK 461. maddede belirtilen rüçhan haklarının kullanımına ilişkin sürenin geçmesi bu konudaki işlemlerin tamamlanması gerekmektedir. Bunların yapılabilmesi için ise, genel kurul kararına gereksinim bulunmaktadır.
Genel kurulda sermayenin artırılması yönünde oy kullanan kişinin bile sermaye artırımına katılmak zorunluluğu olmadığı düşünülürse, madde tadil tasarısı ile açıklanan ve  genel kurul kararına bağlanan sermaye artırımı sağlanamaz ise ne yapılacaktır?
İştirak taahhütnamesi yada madde tadili metnini imzalayanların bu taahhütlerinden kaynaklanan nakit yatırımını ilgili bankaya yatırıldığını düşündüğümüzde, taahhüde edilmesi gereken yani düşünülen sermaye artırımına ilişkin  kısım tamamlanmaz ise ne olacaktır?
ETTK uygulamasında ani kuruluş ve tedrici kuruluş işlemleri bulunduğundan ötürü, bu sorun tedrici kuruluşa atıf yapan sermaye artırımı hükümleri ile çözümlenebilmekte idi, bu gün tedrici kuruşla izin verilmediğine göre, rüçhan hakkına ilişkin uygulama nasıl yapılacaktır? Yasada bu konudaki tek hüküm, YTTK 461. maddesidir. Söz konusu madde, rüçhan hakkının bir hak olduğunu, haklı neden olmaksızın sınırlandırılamayacağını hükme bağlamaktadır. Bunun yanı sıra, YTTK 461/3. maddesinde rüçhan hakkının nasıl kullanılması gerektiğinin kararının yönetim kurulunca alınacağını da hüküm altına almıştır. Ancak, yönetim kurulunun bu yetkisinin kayıtlı sermaye uygulamamasında mı yoksa tüm sermaye artırımlarında mı uygulanması gerektiği belirtilmemiştir. Kanımızca, bu hükmün kayıtlı sermaye ile sınırlı tutulması gerekmektedir.
Her ne kadar YTK nın 127 maddesinde alacakların şirketlere sermaye olarak konulmasına olanak verilmiş ve YTTK 130 maddesinde alacakların sermaye olarak konulması halinde alacağı sermaye olarak getiren ortağın sermaye borcunun alacağın tahsiline kadar süreceği hüküm altına alınmış ise de, YTTK 342/1 maddesine göre anonim şirketlerde “vadesi gelmemiş alacaklar” ın sermaye olarak konamayacağına ilişkin hüküm bulunmaktadır. Bu maddenin mefhumu muhalifinden anlaşıldığı gibi vadesi gelmiş alacaklar sermaye olarak konabilecektir.
YTTK nın 463/1. maddesine baktığımızda “şarta bağlı sermaye artırımı” madde başlığı ile özel bir sermaye artırımı yönteminin benimsendiğini görmekteyiz. Bu madde “yeni çıkarılan tahviller veya benzeri borçlanma araçları nedeniyle” şirkette alacaklı olanlara şirketin sermaye artırımına katılmasında sağlanan özel bir yöntemdir. Madde metninden şirket çalışanlarının da bu yöntemden yararlanabileceği belirtilmiştir. Burada öncelikle “benzeri borçlanma araçlarından” nelerin kastedildiğinin çözümlenmesi gerekmektedir. YTTK 463-469 maddeleri arasında yer alan hükümleri birlikte değerlendirdiğimizde burada ifade edilmek istenilenin sermaye piyasası kanununa dayalı olarak, yani tahvil yada benzeri yollarla  yapılan borçlanmaların olduğu anlaşılmaktadır.
Bu aşamada, ayrıca, ortaklar cari hesabında yer alan şirketin ortaklara olan borçlarının sermaye artırımında kullanılıp kullanılmayacağı sorusuna cevap aramamız gerekecektir. Kanımızca, şirketin ortaklara olan borcu, çok sık görülen bir durumdur. Şirketin bir ortaklıktan çok şahsi işletme olarak değerlendirildiği toplumumuzda şirketin parası ile yani sermaye ile şahsi paramızın özellikle karı-koca ve çocuktan yada akraba ve arkadaşlardan oluşan şirketlerde bir ayrımı yapılmamaktadır. Bu nedenle bu tür şirketlerde, büyük ortak/gerçek tacir şirketin gereksinimine kendi olanaklarını da sermaye artırımının şekil şartlarına uymaksızın koymaktadır. Kısaca örtülü sermaye artırımı olmaktadır. Örtülü sermaye vergi hukuku açısından ayrıca değerlendirilmekle birlikte kanımızca TTK açısından ayrı değerlendirilmesine gerek yoktur. Bu nedenle ortağın örtülü sermaye yolu ile koyduğu sermaye ile bir taşınır yada taşınmaz alınmış ise, bu işlemin bir zararı da görülmeyecektir. Eğer bu örtülü sermaye cari harcamalara sarf edilmiş ve geri kazanılamamış ise şirketin öz varlığı zarar görecek hatta şirket sermaye kaybı işlemleri ile karşı karşıya kalacaktır. YTTK 376 bu halin sermaye azaltılmasına hatta iflasa yol açabileceğini hükme bağlamıştır. Ancak, YTTK 377 nakit sermaye konulması halinde iflasın ertelenebileceğini hükme bağlamıştır. Bu durumda yapılması gereken, ortak tarafından şirkete verilen borcu, vadesi gelmiş alacak olarak kabul edip bunu sermayeye katmak bir çözüm yolu oluşturacaktır
SERMAYE ARTIRIMINDA YAŞANMASI OLASI PROBLEM
YTTK anonim şirketlerin kuruluşunda ani kuruluş ilkesini benimsemiş olup ETTK da var olan tedrici kuruluş ilkesini terk etmiştir. Bu nedenle, sermaye artırımı işlemlerinin de ani kuruluş ilkesine göre çözümlenmesi gerekmektedir.
Ani kuruluşta, sermaye koyma borcunu üstlenen tüm ortaklar şirketin kuruluş aşamasında üstlenmiş oldukları sermayenin türünü, miktarını vb bilgileri içeren şekilde hazırlanmış olan şirket esas sözleşmesinin sermayeye ilişkin maddesini de içeren bir esas sözleşmeyi imzalayarak, bu taahhüdü gerçekleştirmektedirler. Aynı yöntemin sermaye artırımında da gerçekleşmesi gerekmektedir. Çünkü YTTK 459/1 maddesinde, artırılan sermayeyi temsil eden payların tamamı ya değişik esas sözleşmede yada iştirak taahhütnamesinde taahhüt edilir hükmü bulunmaktadır. Ayrıca, iştirak taahhütnamesinin içeriği YTTK 459/2 maddesinde düzenlenmiştir. Bilindiği gibi, sermayeyi belirleyen esas sözleşme maddesinin nasıl yazılacağı ise YTTK 354/1.d. maddesinde belirtilmiştir. Görüldüğü gibi, ister iştirak taahhütnamesi ile isterse esas sözleşmenin değişiklik metnini imzalayarak rüçhan hakkını kullanan ortak bu hakkı genel kurul kararından önce kullanmış olmaktadır. Çünkü, YTTK 354/1.d. maddesine göre artırımın içeriği açıkça belirtilmelidir. Ancak, bu yöntemin uygulanması halinde YTTK 461 maddesinde hükme bağlanan rüçhan hakkının kullanımına ilişkin hükümlerin nasıl uygulanması gerektiğinde bizce bir problem bulunmaktadır.
Kanımızca problem, ortağın rüçhan hakkını kullanmasına ilişkin zamanın saptanmasından kaynaklanmaktadır.Eğer ortak rüçhan hakkını sermaye artırımının kabul edildiği genel kurul kararının alınmasından sonra kullanacak ise, yani genel kurul kararından sonra yönetim kurulu YTTK 461/3 maddesinin hükme bağladığı gibi, en az onbeş günlük süre vermeye ve yasada yer alan diğer koşullara uyarak ilan edecek ise, sermaye maddesine ait değişiklik metnini yazmak mümkün olamayacaktır. Çünkü sermaye artırımı genel kurulda onaylanırken kimin kabul edip etmeyeceği belli olmadığı gibi sermaye artırımını kabul eden kişilerin sermaye artırımına katılıp katılmayacakları da belli değildir. Eğer rüçhan hakkı genel kurul kararından önce kullanılacak ise henüz artırımına karar verilmeyen bir sermayenin taahhüt edilmesi söz konusu olacaktır ki bu ise sisteme aykırı bir davranış olacaktır.